الهدایة (کتاب)

کتاب الهدایة
اطلاعات کتاب
نام‌های دیگر	هدایةالمتعلمین، هدایة بالخیر، الهدایه فی الاصول و الفروع
نویسنده	شیخ صدوق
تاریخ نگارش	نیمه دوم قرن چهارم قمری
موضوع	اعتقادات و احکام فقهی
زبان	عربی
تعداد صفحات	ج۱: ۲۳۰ص و ج۲: ۳۴۳ص

الهِدایَه کتابی‌است فقهی که توسط شیخ صدوق، فقیه و محدث شیعه نوشته شده است. این کتاب در دو بخش اصول اعتقادی و احکام شرعی تنظیم شده‌است. شیخ صدوق این کتاب را پیش از کتاب اعتقادات نوشته‌است. مؤسسه امام هادی(ع) در سال ۱۳۷۶ش با استفاده از نسخه‌های خطی مختلف، آن را با تحقیق و تصحیح چاپ نمود.

نویسنده

ابوجعفر محمد بن علی، معروف به ابن‌بابویه و شیخ صدوق، اندکی پس از ۳۰۵ق بدنیا آمد و کودکی‌اش را در قم گذراند. پدرش، ابوالحسن علی بن بابویه (درگذشت؛۳۲۹ق)، فقیه شیعه بود. صدوق در دهه سوم زندگی، به ری رفت و در ۳۵۲ق، سفرهایی به مشهد، نیشابور، عراق، حجاز و در ۳۶۸ق به مرو، سمرقند و بلخ و دیگر شهرهای ماوراءالنهر داشت و با عالمان بسیاری دیدار و گفتگو کرد. او در ۳۸۱ق در ری فوت کرد. کتاب‌های من لایحضره الفقیه، المقنع، معانی الاخبار، الاعتقادات، عیون اخبار الرضا(ع) و علل الشرایع بدست او نوشته شده است.

محتوا

کتاب الهدایه براساس موضوعات کلی آن، به دو بخش تقسیم شده است: اعتقادات و احکام فقهی. بخش عقاید شامل توحید، نبوت، امامت، تقیه، اسلام و ایمان، امر به معروف و نهی از منکر، جهاد، ارکان الاسلام و نیت است.
بخش دوم، فروع فقهی از مسائل (باب‌های) مختلف طهارت تا باب ارث و باب نوادر را شامل می‌شود.

تدوین و چاپ

زمان نوشتن الهدایه مشخص نیست. صدوق در کتاب الاعتقادات خود، مطلبی را از این کتاب نقل کرده که با توجه به نوشتن الاعتقادات در ۳۶۸ق، می‌توان نتیجه گرفت الهدایه پیش از این سال نوشته شده است.
برای کتاب الهدایه، در نجف، ایران، هند و آلمان ۱۸ نسخه دست‌نویس شمرده شده که قدیمی‌ترین آن در کتابخانه آیت‌الله بروجردی در نجف با تاریخ نگارش ۶۸۷ق قرار دارد.
الهدایه اولین بار در ۱۲۷۶ق در مجموعه فقهی جوامع الفقهیه چاپ شد و در ۱۳۷۷ق و ۱۴۱۴ق همراه کتاب المقنع در ایران و بیروت چاپ گردید.
مؤسسه امام هادی(ع) در قم در ۱۴۱۸ق/۱۳۷۶ش این کتاب را با تحقیق و تصحیح نشر داد که جلد اول شامل شرح حال صدوق و روش تحقیق و تصحیح کتاب است و جلد دوم شامل متن الهدایه است..

پانویس

↑ گروه محققان، الهدایه، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۳۵.
↑ گروه محققان، الهدایه، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۱۲.
↑ گروه محققان، الهدایه، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۱۴.
↑ گروه محققان، الهدایه، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۱۶.
↑ گروه محققان، الهدایه، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۲۰۶.
↑ شیخ صدوق، الهدایه، ۱۴۱۸ق، ص۴تا۲۰.
↑ شیخ صدوق، الهدایه، ۱۴۱۸ق، ص۲۱تا۲۴.
↑ شیخ صدوق، الهدایه، ۱۴۱۸ق، ص۲۵تا۵۰.
↑ شیخ صدوق، الهدایه، ج۲، ۱۴۱۸ق، ص۵۱تا۵۳.
↑ شیخ صدوق، الهدایه، ج۲، ۱۴۱۸ق، ص۵۴و۵۵.
↑ شیخ صدوق، الهدایه، ۱۴۱۸ق، ص۵۶.
↑ شیخ صدوق، الهدایه، ج۲، ۱۴۱۸ق، ص۵۷تا۵۹۰.
↑ شیخ صدوق، الهدایه، ج۲، ۱۴۱۸ق، ص۶۰و۶۱.
↑ شیخ صدوق، الهدایه، ج۲، ۱۴۱۸ق، ص۶۲تا۶۴.
↑ شیخ صدوق، الهدایه، ج۲، ۱۴۱۸ق، ص۶۵تا۱۱۰.
↑ شیخ صدوق، الهدایه، ج۲، ۱۴۱۸ق، ص۳۲۵ تا ۳۴۳.
↑ شیخ صدوق، الهدایه، ج۲، ۱۴۱۸ق، ص۳۴۳.
↑ شیخ صدوق، الاعتقادات، ۱۴۱۴ق، ص۹۵.
↑ گروه محققان، الهدایه، ج۱، ۱۴۱۸ق، ص۱۰۹و۱۱۳.
↑ گروه محققان، الهدایه، ج۱، ۱۴۱۸ق، ص۲۵و۲۶.
↑ گروه محققان، الهدایه، ج۱، ۱۴۱۸ق، ص۲۵و۲۶.
↑ گروه محققان، الهدایه، ج۱، ۱۴۱۸ق، ص۲۵و۲۶.

منابع

شیخ صدوق، محمد بن علی، ، ج۲، موسسه امام هادی(ع)، قم، ۱۴۱۸ق.
گروه محققان، ، ج۱، موسسه امام هادی(ع)، قم، ۱۴۱۸ق.
شیخ صدوق، محمد بن علی، ، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۴ق.

[1] گروه محققان، الهدایه، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۳۵.

[2] گروه محققان، الهدایه، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۱۲.

[3] گروه محققان، الهدایه، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۱۴.

[4] گروه محققان، الهدایه، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۱۶.

[5] گروه محققان، الهدایه، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۲۰۶.

[6] شیخ صدوق، الهدایه، ۱۴۱۸ق، ص۴تا۲۰.

[7] شیخ صدوق، الهدایه، ۱۴۱۸ق، ص۲۱تا۲۴.

[8] شیخ صدوق، الهدایه، ۱۴۱۸ق، ص۲۵تا۵۰.

[9] شیخ صدوق، الهدایه، ج۲، ۱۴۱۸ق، ص۵۱تا۵۳.

[10] شیخ صدوق، الهدایه، ج۲، ۱۴۱۸ق، ص۵۴و۵۵.

[11] شیخ صدوق، الهدایه، ۱۴۱۸ق، ص۵۶.

[12] شیخ صدوق، الهدایه، ج۲، ۱۴۱۸ق، ص۵۷تا۵۹۰.

[13] شیخ صدوق، الهدایه، ج۲، ۱۴۱۸ق، ص۶۰و۶۱.

[14] شیخ صدوق، الهدایه، ج۲، ۱۴۱۸ق، ص۶۲تا۶۴.

[15] شیخ صدوق، الهدایه، ج۲، ۱۴۱۸ق، ص۶۵تا۱۱۰.

[16] شیخ صدوق، الهدایه، ج۲، ۱۴۱۸ق، ص۳۲۵ تا ۳۴۳.

[17] شیخ صدوق، الهدایه، ج۲، ۱۴۱۸ق، ص۳۴۳.

[18] شیخ صدوق، الاعتقادات، ۱۴۱۴ق، ص۹۵.

[19] گروه محققان، الهدایه، ج۱، ۱۴۱۸ق، ص۱۰۹و۱۱۳.

[20] گروه محققان، الهدایه، ج۱، ۱۴۱۸ق، ص۲۵و۲۶.

[21] گروه محققان، الهدایه، ج۱، ۱۴۱۸ق، ص۲۵و۲۶.

[22] گروه محققان، الهدایه، ج۱، ۱۴۱۸ق، ص۲۵و۲۶.

کتاب‌شناسی شیعه (قرن چهارم)
حدیثی	نهج البلاغه • الخصال • تفسیر عیاشی • صفات الشیعة • عیون اخبار الرضا • الامالی • کمال الدین • الکافی • معانی الاخبار • علل الشرایع • الاختصاص • مأة منقبة • التمحیص • الاشعثیات(الجعفریات) • تحف العقول • دعائم الاسلام • کامل الزیارات • غیبت نعمانی • توحید صدوق • ثواب الاعمال • الامالی • مصادقة الاخوان • کفایة الاثر • کتاب من لایحضره الفقیه • فضائل الشیعة • مقتضب الاثر • فضائل الاشهر الثلاثة • خصائص الائمة
تفسیری	فرات کوفی • تفسیر نعمانی • تفسیر عیاشی • حقائق التأویل
فقهی	المقنع • احکام النساء • الاعلام • الهدایة • من لایحضره الفقیه • العویص • المسائل السرویة • المسائل الصاغانیة • المقنعة • خلاصة الایجاز
کلامی	الغیبة • الاعتقادات • التوحید • کمال الدین • فضائل الشیعة • تصحیح الاعتقاد • اوائل المقالات • النکت الاعتقادیه • الشهب الثواقب • الیاقوت فی علم الکلام • الفصول العشرة فی الغیبة • الهدایة الی الاصول و الفروع • الافصاح فی الامامة • ایمان ابی طالب
تاریخی	منتخب الانوار • شرح الاخبار • مقاتل الطالبیین • مروج الذهب • التنبیه و الاشراف • اثبات الوصیه • مسار الشیعة • فرق الشیعه
رجالی	رساله ابوغالب زراری • اختیار معرفة الرجال یا رجال کشی
سایر	المناقب و المثالب • الهدایة الکبری • طب الائمه • المراتب فی فضائل امیرالمؤمنین • البرهان فی وجوه البیان • المسائل السرویه
• • • • • • • • • • • • •

کتاب‌های فقهی شیعه
قرن دوم	مسائل علی بن جعفر • فقه الرضا • کتاب الدیات ابن ابجر کنانی
قرن چهارم	المقنع • احکام النساء • الهدایة • من لایحضره الفقیه • العویص • المسائل السرویه • المسائل الصاغانیة • المقنعة
قرن پنجم	جمل العلم و العمل • الکافی • الخلاف • النهایة • المهذب • المبسوط • المراسم • الناصریات • جواهر الفقه • مصباح المتهجد • الاعلام • الانتصار • الکافی فی الفقه
قرن ششم	اصباح الشیعة • فقه القرآن • الغنیة • السرائر • الدعوات • اشارة السبق • الوسیلة
قرن هفتم	شرائع الاسلام • المختصر النافع • جامع الخلاف و الوفاق • نزهة الناظر • کشف الرموز
قرن هشتم	ارشاد الاذهان • تبصرة المتعلمین • تحریر الاحکام • تذکرة الفقهاء • تلخیص المرام • قواعد الاحکام • مختلف الشیعة • منتهی المطلب • نهایة الاحکام • کنز الفوائد • الدروس • الذکری • اللمعة الدمشقیة • ایضاح الفوائد • الالفیة • النفلیة • الرسالة السعدیة • المعتبر
قرن نهم	کنز العرفان • الاقطاب الفقهیة • المهذب البارع
قرن دهم	جامع المقاصد • خلاصة الایجاز • روض الجنان • الروضة البهیة • مسالک الافهام • زبدة البیان • مدارک الاحکام • مجمع الفائدة و البرهان • معالم الدین
قرن یازدهم	مسالک الافهام • روضة المتقین • لوامع صاحبقرانی • ذخیرة المعاد • جامع عباسی • کفایة الاحکام • مشرق الشمسین • مفتاح الفلاح • ملاذ الاخیار • استقصاء الاعتبار
قرن دوازدهم	کشف اللثام • ایقاظ النائمین • الحدائق الناضرة • لوامع الاحکام • معتمد الشیعة • فقه الرضا • کشف الاسرار
قرن سیزدهم	مفتاح الکرامة • انوار الفقاهة • جواهر الکلام • موارد الانام • ریاض المسائل • مستند الشیعة • تحفه رضویه • مناهج الاحکام • ینابیع الاحکام • غنائم الایام • عوائد الایام • کتاب المکاسب • کشف الغطاء • تذکرة الاحباب عناوین الاصول
قرن چهاردهم	العروة الوثقی • اقتصادنا • بلغة الفقیه • مستمسک العروة • نهج الفقاهة • مصباح الفقیه • رساله توضیح‌المسائل • القواعد الفقهیة (مکارم شیرازی) • مستمسک العروة الوثقی
قرن پانزدهم	تفصیل الشریعه • تحریر الوسیله • تکملة المنهاج • مبانی تکملة المنهاج • مصباح الفقاهة • مسائل فقهیة • جامع المدارک • دائرة المعارف فقه مقارن‌ • فرهنگ فقه • دانشنامه آثار فقهی شیعه • موسوعة الفقه الاسلامی المقارن
•